परिचय
जिसलै इस कसरे होई जन्नें आं तां परिवार दे दूए लोकें उप्पर असर पौंदा ऐ । कसरे होए माह्नू दी दिक्ख-रिक्ख करने आस्तै घरै दे लोक बी खेत-खलिहान नेईं जाई सकदे न , ञ्यानें स्कूल नेईं जाई सकदे न । जानि औंदनी च होर मती कमी ।
चलो अपने सेह्त दी देख-भाल करने आस्तै जानकारी लैचै ते बचाऽ दा रस्ता अपनचै । साढ़ी सेह्त तां गै ठीक रेही सकदी ऐ जांह् तकर साढ़े आंढ-गुआंढ दे लोक , साढ़े टोले ते ग्रां ऽ दे लोक बी उन्नें गै सेह्त मंद हों जि’यो अस बनाना चांह्दे आं , किजे सेह्त दा सरबंध आले-दुआले दी सफाई ते वातावरन कन्नै जुड़ी ऐ ।
सेह्त दी देखभाल सिर्फ इक परिवार दी समस्या नेईं ऐ , पूरे समुदाय दी जरूरत ऐ । इसकरी बमारी शा बचाऽ भला ।
सेह्तमंद रौंह्ने आस्तै केह् खायै
सेह्तमंद रौंह्ने आस्तै सारें शा जरूरी ऐ शैल , साफ-सुथरा खाना । शैल खाने दा मतलब मती रूट्टी नेईं ऐ । शैल खाने दा मतलब ऐ ओह् सारी खाने आह्लियां चीजां जेह्दे कन्नै साढ़ी सेह्त ते ताकत आस्तै सारे गुन होन ।
ताकत देने आह्ले नाज / भोजन
- (अ)नाज :कनक , चौल , मक्क
- दाल : चना , अरहर , मूंग , मांह , मसर
- भारीदार :आलू , शकरकंदी , ओल , अरबी , मूली
- हरी सब्जी ते साग
- पीली सब्जी : कुभ्हड़ा
- फल : अमरुद, आम, पपीता, केला
- दुद्ध : देहीं , लस्सी , छेना
- आंडा , मुर्गा , मांस , मच्छी
- तेल , घ्यो , मक्खन
- गुड़ , खंड । मखीर
- बक्ख-बक्ख चाल्लीं दे मसलें
साढ़े खाने च उप्पर दित्ते गे सारियें चीजें दा थोह्ड़ा- थोह्ड़ा हिस्सा जरूर होना चाहिदा । सिर्फ चौल , रुट्टी ते सब्जी खाने कन्नै शैल सेह्त नेईं होई सकदी ऐ ।
गर्भवती ते दुद्ध पेलने आह्ली जनानी दा भोजन
जिसले मांऽ दी कुक्खै च ञ्याने पलै करदा होंदा ऐ तां उसगी मती ते ताकत देने आह्ली खुराक दी ज़रूरत पौंदी ऐ । मांऽ दी कुक्खै च पलै करदा ञ्यानें बी मांऽ ताकत देने आह्ली खुराक जां खाना नेईं लैंदी ऐ तां :
- ञ्यानें कमजोर घट्ट भार आह्ला ते निक्का होंदा ऐ ।
- जनम दे समें ओह् मरी बी सकदा ऐ ।
इस बेलै अपना ते दुद्ध पिलाने तकर मांऽ जीआई रूट्टी , चौल , दाल सोयाबीन , फल-फ्रूट , दुद्ध , मांस मच्छी मती मात्रा च देनी चाहिदी तां जे मांऽ ते ञ्यानें दोऐ सेह्तमंद रौह्न । मता दुद्ध मिलै तां जे ञ्यानें कमजोर नेईं होई जा ।
निक्के ञ्यानें आस्तै सेह्तमंद आह्ला खाना
जनम शा चार म्हीनें दे ञ्यानें आस्तै :
- ञ्याने दे जनम दे तौले बाद मांऽ गी अपना पैह्ला पीला गाढ़ा दुद्ध जरूर पिलाना चाहिदा । एह् ञ्यानें गी बिमारीयें शा दूर अखड़ा ऐ ।
- ञ्यानें गी डब्बे आह्ला दुद्ध कदें नेईं देना चाहिदा । एह दुद्ध जानलेवा होंदा ऐ ।
- चार म्हीनें तकर मांऽ गी ञ्यानें गी अपना दुद्ध गै पिलाना चाहिदा । उसगी कुसै होर खाने जां पानी दी जरूरत नेईं पौंदी ऐ ।
- जेकर मांऽ गी पूरा दुद्ध नेईं निकलै तां मांऽ गी मता पानी पीना चाहिदा । पत्तेदार साग , पपीता , थोम , दुद्ध मांस , आंडा , मच्छी खाना चाहिदा ।
- जेकर भलेआं दुद्ध नेईं निकलै तां बी ञ्यानें अपना स्तन चूसने देओ । कदें ना कदें दुद्ध जरूर निकलग । इस च गौ , बकरी जां मेहीं दे दुद्ध च पानी ते थोह्ड़ी खंड मिलाइयै ञ्यानें गी पिलाओ । दुद्ध घै गी उबालियै ठंडा होने उप्पर गै देओ ।
- जिसलै ञ्यानां चार म्हीनें द होई जा तां मांऽ गी अपने दुद्ध दे कन्नै –कन्नै दूई चाल्लीं डा बी भोजन देना जरूरी ऐ । ञ्यानें दे खाने गी शैल चाल्लीं पकाओ ते मलो ।
चार शा छे म्हीने तकर – दाल ते पत्तेदार सब्जियों गी पकाने आह्ला पानी मसली दी दाल , रूट्टी , सब्जी मसले डा केला ते पपीता , दुद्ध च पकाया दलिया ।
छे म्हीने शा इक साल तकर – मसले द बत्त , रूट्टी , दाल दे कन्नै-कन्नै हरी सब्जियां मसले दे केला फल ते सब्जी ।
- गाजर (उबले ते मसलें )
- कुम्ह्ड़ा ( नेईं )
- पपीता (मसलियै )
थोह्ड़ा-थोह्ड़ा खाना दिनै च पंज थमां छे बार
दुद्ध पिलान बंद नेईं करो
जेकर आस सेह्त ठीक रक्खने आह्ला खाना नेईं लैचै तां केह् होग ?
ञ्यानें च कुसै बि माह्नू च
-भर नेईं बधग - कमजोरी ते थकान
-चलना , बोलना ते सोचना - भुक्ख खत्म होई जाना
- बल्लें-बल्लें होग - खून दी कमी
-दोआसी ते कमजोरी - जीह्भ उप्पर जख्म
- फुल्ले डा ढिड्ड -पैरें दा फुल्लना ते सुन्न होना होना
- पतालियां पतालियां लत्तां ते हत्थ
- लम्मी बमारीं
- बालें दा झड़ना
- सुक्की-सुक्की अक्खां,
- पैर , चेहरा , हत्थें दा फुल्ली जाना
- दस्त
- सिर दर्द
- मसूड़ें थमां खून निकलना
स्त्रोत : संसर्ग , ज़ेवियर समाज सेवा संस्थान